ذن! بر اساس گفته منابع، کلمه Zen در واقع تلفظِ ژاپنی کلمه chán بوده و chán یک کلمه در زبان چینی میانه و برابر با عبارت chánnà است! اگر سردرگم نمی‌شوید، باید بگویم که کلمه chánnà خودش ترجمه عبارت dhyāna در زبان سانسکریت و در زبان فارسی برابر با کلمه مدیتیشن است! پس عملاً معنی لغت ذن برابر با مدیتیشن است. اما واقعاً ذن چیست؟
ذن چیست؟
راستش را بخواهید کمی توضیح ذن به زبان ساده، کار سختی است! ببینید، ذن قبل از اینکه یک تمرین باشد، یک مکتب است، مکتبی که مرتبط به بودیسم (شاخه بودیسم ماهاینا) می‌شود. این مکتب توجه به لحظه حال، عمیق‌اندیشیدن، توجه به ماهیت اشیا و جانوران و… دارد. منظور از توجه به لحظه یا بودن در لحظه حال، این است که بتوانیم به چیزی که در اطراف وجود دارد، به‌شکل آگاهانه و به دور از افکار و قضاوت‌ها توجه کنیم.
مثلاً اگر در همین لحظه شما در عین خواندن این مقاله، در فکرتان به مشکلات فردا یا ناراحتی گذشته فکر می‌کنید، پس توجه‌تان به این لحظه کامل نیست. اما اگر تمام تمرکزتان در همین لحظه است، متوجه صدا‌های اطراف، اتفاقات، بو‌ها، احساس خودتان، دردها و… هستید، یعنی در لحظه حالید.
مدیتیشن ذن چیست؟
اصولاً افراد برای رسیدن به اهدافی که بالاتر گفتم، یعنی توجه به لحظه‌لحظه زندگی، عمیق شدن و… از تمرینی به اسم مدیتیشن ذن کمک می‌گیرند. در این تمرین، افراد به‌شکل چهارزانو می‌نشینند (همان وضعیت نیلوفر آبی) و توجه خودشان را به داخل می‌دهند! مثلاً شمردن نفس‌ها. البته بعضی از استادان مدیتیشن ذن می‌گویند که این درست نیست و نباید شمارش نفس‌ها در کار باشد. در هر حال مهم‌ترین چیزی که در مدیتیشن ذن وجود دارد، این است که از افکار مربوط به گذشته یا آینده دور می‌شوند و با تمرکز کردن، به لحظه حال می‌آیند. همینطور گفته شده در مدیتیشن ذن، اصولاً چشم‌ها نیمه‌باز هستند.
نکته: امروز انواع مختلفی از تمرین‌های ذن وجود دارد و حتی بعضی تمرین‌های رزمی، تیراندازی و… هم جزو تمرین‌های ذن قرار گرفته‌اند. بنابراین نمی‌توانیم به ذن به عنوان یک تمرین مدیتیشن اشاره کنیم و احتمالا بهتر است به عنوان یک مکتب آن را ببینیم.
چرا مدیتیشن ذن انجام می‌شود؟
منابع مختلف در مورد دلایل انجام ذن، به موارد متفاوتی اشاره کرده‌اند. اما تا جایی که من می‌دانم، مهم‌ترین دلایل انجام این تمرین توسط بودایی‌ها، راهبان و حتی افراد عادی، اینهاست:
- دور شدن از افکار مداوم ذهن،
- دور شدن از حالت سرگردانی ذهن،
- کاهش عادت قضاوت کردن در ذهن،
- آگاه شدن به وضعیت بدن، از گرفتگی عضلات تا ناآرام بودن یک بخش از بدن،
- رسیدن به آگاهی و بینش معنوی
پس ذن همان مدیتیشن است؟!
نه! ببینید، مدیتیشن انواع مختلفی دارد و همانطور که در مقاله انواع مدیتیشن گفتم، به دسته‌های مختلفی هم تقسیم می‌شود. اما یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های مدیتیشن، به این شرح است:
- مدیتیشن عرفانی: در واقع مدیتیشنی که در اغلب ادیان و مکاتب مثل بودیسم یا همین مدیتیشن ذن مشاهده می‌کنید، از نوع عرفانی است. در این مدیتیشن‌ها افراد تلاش‌شان را برای رسیدن به اهداف معنوی، از آگاهی و بینش گرفته تا حتی ثواب کردن به کار می‌گیرند!
- مدیتیشن سکولار: در واقع مدیتیشن سکولار یا غیر دینی، نوعی از مدیتیشن است که از قرن 20 به وجود آمده! تمام هدف افراد از انجام این مدیتیشن رایج، رسیدن به سلامت ذهن و بدن است!
مدیتیشن غیر دینی چیست؟ چه تفاوتی با ذن دارد؟
همانطور که در مقاله مدیتیشن چیست هم گفتم، از حوالی سال 1930، محققان علاقه‌مند به آزمایش روی تمرین مدیتیشن شدند. اما دکتر جان کابات زین، اولین کسی بود که توانست به‌شکل عمیق و دنباله‌دار در مورد مدیتیشن تحقیق کند. بعد از مدتی هم این دکتر، در سال 1979 و در دانشگاه ماساچوست آمریکا، یک کلینیک برای آموزش دوره‌ای که از تمرین‌های مدیتیشن و یوگا تشکیل شده بود، به وجود آورد.
از آن سال‌ها، به کمک تحقیقات خودِ جان کابات زین و دیگر محققان بود که به مرور مدیتیشن به شدت برای جامعه پزشکی اهمیت پیدا کرد، تا جایی که امروز خیلی از پزشکان و روانشناسان به مراجعان انجامش را پیشنهاد می‌کنند.
در مقاله فواید مدیتیشن با استناد به ده‌ها تحقیق علمی، گفتم که تأیید شده مدیتیشن به درمان بی‌خوابی، کاهش استرس، افزایش قدرت توجه و تمرکز، بودن در لحظه، کاهش افسردگی و… کمک می‌کند.
در مدیتیشن‌های غیر دینی، صرفاً هدف آوردن تمرکز به لحظه حال و رسیدن به آرامش است. این کار ممکن است با تمرکز روی نفس‌ها، تمرکز روی بخش‌های بدن و حتی تمرکز به دنیای اطراف انجام شود! در واقع همین کمک به ذهن برای بودن در لحظه حال و افزایش قدرت آن در ذهن آگاهی است که باعث می‌شود استرس بدن کاهش پیدا کرده و به تعداد زیادی مزایای سلامتی برسیم. (منبع: “مقاله تفاوت مدیتیشن و ذن.” )
فواید ذن چیست؟!
خب، اجازه بدهید به سراغ مزایای ذن برویم. اما قبل از آن باید یک نکته مهم را بدانید. همانطور که در مقاله آیا چاکرا واقعی است هم گفتم؛ به طور کلی تمرین‌های ذهن آگاهی، از جمله مدیتیشن، مزایای سلامتی زیادی داشته و تحقیقات مختلف هم آن‌ها را تأیید کرده‌اند. حالا نکته اینجاست که بعضی مکاتب خرافی، از این موضوع سوء‌استفاده کرده و می‌گویند مثلاً باز کردن چاکراها باعث فلان فایده برای ذهن و بدن است. اما در واقع چیزی که باعث ایجاد این سلامتی‌ها شده، ذاتِ تمرین‌های ذهن آگاهی است که در تمرین‌های باز کردن چاکراها استفاده می‌شود، نه آیین‌های خرافی. بنابراین اگر واقعاً به دنبال انجام مدیتیشن با هدف رسیدن به سلامتی هستید، پیشنهاد می‌کنم همین حالا اپلیکیشن آرامیا را دانلود کنید، در این اپلیکیشن تعداد زیادی دوره مدیتیشن، ریلکسیشن، یوگا، پیلاتس و… وجود دارد که همگی‌شان بر اساس منابع علمی تهیه شده و در اختیارتان قرار گرفته‌اند.
خب به سراغ مزایای ذن برویم:
مزایای فیزیکی
بر اساس مقاله معتبر و علمی که در سایت ayujournal و بر اساس حدود 73 تحقیق و منبع علمی نوشته شده، مدیتیشن مزایای زیادی دارد. از جمله:
- کاهش استرس
- کاهش اضطراب
- کاهش افسردگی
- کاهش درد
- بهبود حافظه
- افزایش کارایی
- کاهش فشار خون
- کاهش کورتیزول
- کاهش ضربان قلب
- و… .
نکته اینجاست که تحقیقاتی که پیرامون مدیتیشن تا امروز انجام شده (بیشتر از 3 هزار تحقیق) تفاوت زیادی بین مزایای انواع مدیتیشن قائل نشده‌اند. مثلاً نگفته‌اند مدیتیشن غیر دینی الزاماً مزایای بیشتری از مدیتیشن ذن یا مدیتیشن tm دارند. چراکه خب در اغلب انواع مدیتیشن، بیشتر تکنیک‌ها مشابه بوده و شامل تمرکز کردن و به لحظه حال آمدن است. بنابراین این احتمال بسیار وجود دارد که مدیتیشن ذن هم فواید مشابهی با انواع دیگر مدیتیشن‌ها داشته باشد.
تأثیر روی مغز
سال‌های زیادی است که محققان در حال تحقیق روی تأثیر مدیتیشن بر مغز هستند. در یک تحقیق که مربوط به سال 2008 است، 12 نفری که بیشتر از 3 سال تمرین مدیتیشن ذن داشتند، مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق این افراد با 12 نفری که تا الان مدیتیشن نکرده بودند مقایسه شدند و محققان بعد از پایان تحقیق گفتند که احتمالاً مدیتیشن ممکن است ظرفیت تمرکز، توجه و محدود کردن حواس‌پرتی‌ها را افزایش بدهد. (منبع) البته از آن سال تا امروز تحقیقات بسیار بیشتری در مورد تأثیر مدیتیشن بر مغز انجام شده. مثلاً همانطور که در مقاله درمان نشخوار فکری گفتم، تحقیقات مختلف اثربخشی مدیتیشن بر کاهش نشخوار فکری، سرگردانی مغز، حواس‌پرتی و… را تأیید کرده‌اند.
تاریخچه ذن
حدوداً چند سالی است که در مورد 2 موضوع تحقیقات زیادی کرده‌ام:
- تاریخ،
- پژوهش‌های پزشکی
بعد از گذشت مدتی در نهایت به یک نتیجه جالب رسیدم: تاریخ و علم، هیچ کدام قطعیت ندارند! در واقع همانطور که اغلب تحقیقات علمی می‌توانند توسط تحقیقات بعدی زیر سؤال بروند، داده‌ها و اطلاعات‌مان در مورد تاریخ هم به شدت اندک و البته متزلزل هستند!
این‌ها را گفتم که یک چیز را بگویم؛ در مورد تاریخچه مدیتیشن و ذهن آگاهی و ذن حرف و حدیث زیاد است، هر کسی چیزی می‌گوید و هر که به منبعی استناد می‌کند، اما در نهایت وقتی در آن دقیق شوید، می‌فهمید بسیاری از اطلاعات مرتبط به آن‌ها نادقیق هستند. بنابراین گفته‌هایم در ادامه مقاله هم قرار نیست الزاماً درست باشد.
در هر حال، بعضی منابع می‌گویند مدیتیشن عمری به اندازه انسان (انسان‌های نئاندرتال) دارد و بعضی دیگر آن را به 5 یا 3 یا 2 هزار سال قبل از میلاد نسبت می‌دهند. اما اغلب منابع در مورد ذن می‌گویند به وجود آورنده آن، فردی به اسم ((بودی دارما)) بوده. بودی دارما را یک نفر اهل جنوب هند یا حتی اهل ایران (بعضی منابع قدیمی به او به عنوان یک پارسی اشاره کرده‌اند.) می‌دانند که بر اساس گفته منابع یا در سال 420 یا در سال 502 میلادی به چین رفته. جالب اینجاست که بعضی منابع حتی ریشه ورزش کاراته را هم به این فرد نسبت می‌دهند. از آن سال‌ها، بخشی از آموزه‌های این فرد از بین رفته، بخشی باقی مانده و شاید حتی دستخوش تغییر شده و امروز به ما رسیده.
نکته: بعضی منابع ذن را به 500 سال قبل از میلاد و در کشور هند مرتبط دانسته و می‌گویند بودی دارما صرفا آن را به چین برده.
چطور ذن را یاد بگیریم؟
خب برای یادگیری ذن، آموزش‌هایی در سطح وب فارسی و انگلیسی وجود دارد، از دوره‌های حضوری تا کتاب و… . اما خب اگر هدف‌تان رسیدن به مزایای سلامتی تمرین مدیتیشن است، پیشنهاد می‌کنم همین حالا اپلیکیشن آرامیا را دانلود کنید و از دوره‌های مدیتیشن و ریلکسیشن و یوگا و… در آن استفاده کنید. در ضمن اگر به کلاس‌های ذن رفتید، مراقب باشید، چون بعضی استادان این تمرین، آن را به‌شکل غیر علمی و همراه با خرافات به شما آموزش می‌دهند.
کلام آخر
خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله ابتدا فهمیدیم که ذن چیست و سپس با مزایای مدیتیشن ذن آشنا شدیم. در آخر اگر سؤال و نظری داشتید در بخش نظرات منتظر شما عزیزان هستم.
منابع:
حقیقتا درک مفهوم اصلی ذن سخت بود ولی مرسی بابت مقاله اتون که انقدر به زبان ساده مطلب رو توضیح دادید
شادی جان ممنون از اینکه وقت گذاشتی خوندی