استرس و اضطراب، در واقع چیزهایی بودند که طی هزاران سال به اجداد ما کمک کرده‌اند بتوانند در مقابل خطرات مختلف از خودشان واکنش مناسبی نشان داده و زنده بمانند. به همین دلیل بدن‌مان در مقابل اندازه محدودی از استرس کاملاً مقاوم است. (منبع)
اما خب مشکل از جایی شروع می‌شود که استرس، هم میزانش زیاد می‌شود و هم به‌شکل مداوم و طولانی‌مدت در زندگی ما جریان پیدا می‌کند. همینطور مشکل از جایی بزرگ‌تر می‌شود که ندانیم دلیل استرس چیست و چرا گاهی اینقدر از درون احساس بی‌قراری می‌کنیم؟ با توجه به تأثیر منفی زیادی که استرس روی بدن و ذهن انسان می‌گذارد در این مقاله می‌خواهم به استرس بی دلیل بپردازم و بگویم که چرا به وجود می‌آید و چطور باید آن را از بین ببریم.
چرا استرس بی دلیل داریم؟
بی‌خوابی، بی‌حوصلگی، اعصاب‌خردی، اشک ریختن و گریه کردن! این‌ها وضعیت‌های مختلفی است که ممکن است وقتی استرس دارید و دلیل وجودش را نمی‌دانید، تجربه کنید. البته فقط این‌ها نیست. همانطور که در مقاله استرس با بدن چه می‌کند و “عوارض استرس” هم گفتم، ممکن است در اثر آن دچار مشکلات دیگری مثل سردرد، تپش قلب، تنگی نفس و… شوید. حالا بیایید ببینیم استرس بی دلیل چرا ایجاد می‌شود؟
1_ گذراندن زمان زیاد در مقابل صفحه نمایش
در حالی که ما انسان‌ها به طور میانگین 16 الی 18 ساعت بیدار هستیم، گفته شده حتی هستند بعضی افرادی که نزدیک به 11 ساعت از زمان‌شان را در مقابل صفحه نمایش ابزارهای الکترونیکی می‌گذرانند! (منبع) البته این آمار ممکن است برای افرادی که به طور کلی شغل‌شان با رایانه یا تلفن همراه است بیشتر هم بشود. اما این‌ها چه ربطی به استرس بی دلیل دارد؟ در واقع تا امروز تحقیقات زیادی تأیید کرده‌اند که بودن در معرض صفحات نمایش مثل تلفن همراه، رایانه، تبلت و حتی تلویزیون می‌تواند با استرس ارتباط داشته باشد. (منبع: مقاله درمان بی خوابی)
همانطور که در مقاله دلایل بی خوابی هم گفتم یکی از دلیل‌هایی که شب‌ها نمی‌توانیم درست بخوابیم، دقیقاً همین زمان زیادی است که در مقابل صفحه نمایش‌ها طی می‌کنیم. به زبان دیگر صرف کردن زمان زیاد در مقابل صفحه نمایش‌ها می‌تواند باعث شود واکنشی در مغزمان شکل بگیرد که بی‌دلیل استرس را احساس کنیم. همینطور نور آبی صفحه نمایش‌ها بر “چرخه خواب انسان” تأثیر گذاشته و تولید هورمون ملاتونین طبیعی در بدن را کاهش می‌دهد. همین موضوع ممکن است با تأثیر روی ساعت خواب‌مان از مسیر دیگری دوباره استرس بیشتری به ما وارد کند. البته اگر در کنار این‌ها عوارض بی‌خوابی مثل حواس‌پرتی، عدم تمرکز و… را قرار بدهیم، دوباره شرایط خطرناک‌تر شده و می‌فهمیم که استرس زیادتری به بدن وارد می‌شود.
2_ بازهم تکنولوژی
همه می‌دانیم بسیاری از انسان‌ها به دلیل استفاده از تکنولوژی، منظور همان تلفن همراه و تبلت و رایانه است، زمان کم‌تری را برای روابط اجتماعی صرف می‌کنند. (مقایسه‌ای بین امروز و چند سال پیش خودتان داشته باشید!) نکته جالب اینجاست که تحقیقات تأیید کرده‌اند روابط شخصی و عاطفی قوی می‌توانند باعث رفع استرس و بهبود سلامت روانی ما شوند. (منبع) پس باز هم تکنولوژی می‌تواند یکی از دلایلی باشد که به خاطرش استرس بی دلیل را تجربه می‌کنید.
3_ تلاش برای چندکارگی (multitasking)
اگر دوره‌های مربوط به “مدیریت زمان” را گذرانده باشید، احتمالاً می‌دانید که یکی از مهم‌ترین اصول در این آموزش‌ها این است که هیچ وقت برای انجام چند کار هم‌زمان تلاش نکنید! چرا که در این شرایط بازدهی‌تان پایین می‌آید. در واقع مغز ما انسان‌ها طوری طراحی شده که در آنِ واحد بتواند روی یک کار تمرکز کند و تلاشی که شما برای تمرکز روی چند کار هم‌زمان می‌کنید، یک تلاش بی‌فایده است که صرفاً باعث می‌شود مغزتان دائم تمرکزش را از کاری به کار دیگر ببرد.
همانطور که دکتر David Meyer می‌گوید:
انجام چند کار به طور هم‌زمان وقتی میسر می‌شود که ما انسان‌ها چند مغز داشته باشیم! در واقع انجام چند کار صرفاً زمان‌مان را هدر داده و کیفیت کار را پایین می‌آورد. (منبع)
اما این موضوع چطور روی استرس تأثیر دارد؟
- اول از همه چندکارگی با کاهش بازدهی می‌تواند در شما ایجاد احساس شکست کرده و استرس‌تان را به مرور بالا ببرد.
- درجه دوم می‌تواند با تحت فشار قرار دادن مغزتان شما را دچار استرس کند.
- در نهایت هم با استرس ایجاد شده دچار بی‌خوابی، خستگی، سردرد و غیره شده و دوباره در چرخه‌ای گیر می‌افتید که یک طرفش استرس و طرف دیگرش بازدهی اندک و انواع عوارض آن است.
4_ برنامه‌ریزی غیر منطقی
سرم شلوغ است، خیلی مشغولم! این دو جمله از رایج‌ترین جملاتی است که در عصر نوین از دیگران می‌شنویم، به حدی که احتمالاً تا مدتی دیگر جزو جملات رایج در فرهنگ ما شوند. اما 2 نکته جالب در مورد این مشغول‌بودن‌ها وجود دارد:
- اول از همه اینکه ممکن است فشار کاری زیاد باعث ایجاد استرس شما شود.
- نکته دوم و جالب‌تر اینجاست که بسیاری از انسان‌ها از مشغله‌های کاری برای فرار استفاده می‌کنند.
در واقع ما آدم‌ها در بسیاری از مواقع وقتی از مقابله با چیزی ترس داریم، خودمان را مشغول به چیز دیگری می‌کنیم تا از موضوع اصلی فرار کنیم. مثلاً احتمالاً خیلی‌ها را دیده‌اید که به خاطر کاهش استرس کار‌ی‌شان رو به الکل، مواد مخدر یا حتی “پرخوری” می‌آورند.
در ادامه خیلی‌ها هم برای کاهش استرس در روابط عاطفی یا دیگر موارد ترجیح می‌دهند خودشان را با کار‌های‌شان مشغول کنند و عملاً از رو در رو شدن با مشکلات سرباز بزنند. در هر حال این رویکرد باعث می‌شود خستگی زیاد به شما فشار آورده و احساس استرس و اضطراب زیادی کنید. همینطور ممکن است در اثر این اضطراب زیاد با افسردگی روبرو شوید.
5_ هدف‌گذاری غیر منطقی
بله ممکن است بسیاری از ما در اثر مشاهده موفقیت دیگران یا داشتن حس عقب ماندن از بقیه، اقدام به هدف‌گذاری‌های غیر منطقی و متفاوتی برای خودمان بکنیم. مثل اینکه ((باید 6 ماه آینده به اندازه خرید یک خودرو پول جمع کنم)) در حالی‌که درآمدمان طی این مدت حتی به اندازه یک‌پنجم هزینه خرید خودرو هم نمی‌رسد!
اگر تجربه‌اش را داشته باشید، می‌دانید که در بسیاری از مواقع افراد در اثر نرسیدن به هدف های غیر منطقی که تنظیم کرده‌اند، دچار سرخوردگی، استرس و اضطراب می‌شوند. (منبع)
6_ انتظارات غیرمنطقی
احتمالاً بار‌ها پیش آمده که دچار مشکلات ناراحت‌کننده‌ای مثل ترافیک یا اصلا مرگ یک عزیز شوید. البته مشکل اصلی خود آنها نیستند، مشکل این است که هر روز به خاطرشان ترس، خشم، استرس و… داشته و بخواهید خود موضوع را از بین ببرید.
در واقع چنین چیزهایی انتظارات غیرمنطقی و غلطی هستند. اینکه انتظار داشته باشیم می‌توانیم مرگ عزیزی را کنترل کنیم یا اینکه انتظار داشته باشیم هر روز با ترافیک روبرو نشویم. نکته اینجاست که انباشت چنین ترس‌هایی می‌تواند استرس بیشتری را وارد زندگی کند. بنابراین اگر متوجه شدید چنین ترس‌های ریز و درشتی دارید یا آنها را به کمک یک روانشناس درمان کنید یا حداقل زمانی را با خودتان خلوت کرده در موردشان فکر کنید تا به این نتیجه برسید که واقعا بعضی از موارد تحت کنترل ما نیستند. پس باید صرفاً تلاش‌تان را برای کنترل آن بخشی از زندگی که تحت اختیارتان هست، به کار بگیرید.
7_ تغذیه نامناسب
احتمالاً وقتی در سطح وب در مورد مشکلات مختلف در زندگی و دلایلش جستجو کنید در نهایت به تغذیه نامناسب می‌رسید! همین موضوع هم شاید باعث شده باشد این سرفصل برای‌تان کمی عادی و کلیشه‌ای به نظر برسد.
اما خب اینجا می‌خواهم به‌شکل علمی صحبت کنم. همانطور که در مقاله‌های “چه غذا‌هایی باعث استرس می‌شود” و برای استرس چه بخوریم هم گفتم، بعضی از خوراکی‌ها می‌تواند به دلیل تغییرات هورمونی در مغز و بدن استرس زندگی را بیشتر کند. مثلاً مصرف کافئین زیاد خودش یکی از دلایل استرس و همینطور بی‌خوابی است یا خوردن شیرینی زیاد واکنش‌های بدن را بر هم ریخته و استرس را زیاد می‌کند. به طور کلی بر اساس مقاله‌ای که در وب سایت eatingwell و به منبعیت تحقیقات علمی نوشته شده، کاهش مصرف این موارد، می‌تواند باعث کاهش استرس شما شود:
- آرد سفید
- نمک
- گوشت‌های فرآوری شده
- قند
- کافئین
- غذا‌های سرخ شده
- الکل
8_ یادداشت نکردن کارها!
احتمالاً با من هم‌نظر هستید که بخشی از استرس بی دلیل ما انسان‌ها به خاطر ترس از کار‌هایی است که ممکن است فراموش‌شان کنیم! البته شاید این موضوع خیلی بزرگ به نظر نرسد اما اگر کمی دقیق‌تر نگاه کنیم اتفاقاً خیلی شرایط خطرناکی را برای ما به وجود می‌آورد. در واقع آن بارِ ذهنی و تلاشی که ما باید برای حل مسائل مختلف زندگی روزمره به کار بگیریم، گا‌هاً برای کنترل ترس از فراموشی کار‌های‌مان صرف می‌شود! به همین دلیل هم هست که می‌تواند روی ذهن و بدن ما تأثیر گذاشته و استرس‌مان را بیشتر کند. بنابراین کافی است از این به بعد کارها را در یک دفترچه یادداشت یا اصلاً در تلفن همراه بنویسید تا از شر این موضوع راحت شوید.
کلام آخر
خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله با موضوع استرس بی دلیل، دلایل آن و درمانش آشنا شدیم. در آخر اگر سؤال و نظری دارید در بخش نظرات منتظر نظرات شما عزیزان هستم. راستی اگر دوست داشتید می‌توانید مقالاتی مثل مقاله استرس زنان و استرس امتحان را هم بخوانید.
