قرص ضد استرس

در حالی که بسیاری از مقالات در سطح به فارسی به شما پیشنهاد می‌کند برای کاهش استرس به سراغ قرص‌ های ضد استرس بروید، احتمالاً نمی‌دانید که بسیاری از این قرص‌ها هشدار‌ FDA دارند! در واقع FDA سازمان غذا و داروی آمریکاست که به شما در مورد مصرف دارو‌های خطرناک هشدار می‌دهد.

با توجه به این موضوع پیشنهاد می‌کنم تمامی این مقاله را به طور کامل بخوانید تا بهترین داروی های ضد استرس را به شما معرفی کنم، عوارض‌شان را توضیح بدهم و در مورد جایگزین‌های مناسب حرف بزنم.

نکته مهم: این مقاله، ترجمه‌ای از یک مقاله در وب سایت معتبر healthline است که تماما بر اساس مقالات علمی در سایت‌هایی مثل nhs.uk و fda.gov نوشته شده.

اصلا قرص ضد استرس چیست و چطور کار می‌کند؟

اول از همه بیایید ببینیم که قرص ضد استرس چیست و چطور کار می‌کند؟ اصولا قرص‌ های ضد استرس با تغییراتی در مغز باعث کاهش استرس و اضطراب می‌شوند. مثلاً قرص‌های بنزودیازپین که در ادامه با آنها آشنا می‌شوید، با افزایش انتقال‌دهنده‌های عصبی ماده شیمیایی به اسم GABA در مغز،  باعث آرامش اعصاب می‌شوند.

اما نکته مهم اینجاست که هیچ قرص استرس و اضطرابی نمی‌تواند باعث شود به طور دائم بی‌قراری‌تان از بین برود و همه آن‌ها به طور مقطعی و تا زمانی‌که مصرف شوند کاربرد خواهد داشت. البته نکته دیگری که باید بدانید این است ممکن است مصرف مداوم آن‌ها حتی باعث مشکلاتی شود که بعد از مدتی استرس و اضطراب‌تان را بیشتر هم بکند.

انواع قرص های ضد استرس و عوارض آن

بیایید با قرص‌ های ضد استرس آشنا شویم. دارو‌هایی که در ادامه از آن‌ها اسم می‌برم همگی دارای عوارضی هستند و به طور کلی کم‌تر دارویی در طب نوین وجود دارد که عوارض نداشته باشد. حالا شاید اینجا بپرسید اگر دارو‌ها عوارض دارند پس به چه دلیلی روانپزشکان آن‌ها را برای ما تجویز می‌کنند؟

در واقع یک روانشناس صرفاً زمانی برای شما داروی کاهش استرس یا اصلاً داروی افسردگی تجویز می‌کند که مطمئن باشد اثرات و عوارض مشکل فعلی‌تان بسیار بیشتر از عوارض دارویی است که قرار است مصرف کنید!

به همین دلیل است که گفته می‌شود به هیچ عنوان نباید بدون نظر پزشک، به سراغ قرص‌ها و دارو‌ها در حوزه روان‌درمانی بروید. چرا که در این حالت ممکن است با تجویز اشتباه دارو یا اصلاً انتخاب دارویِ اشتباه در کوتاه‌مدت و بلندمدت عوارض بسیار بدی هم در سلامت روان و هم در سلامت بدن‌تان تجربه کنید.

1_ بنزودیازپین‌ها (معروف‌ترین)

بنزودیازپین‌ها از جمله معروف‌ترین قرص‌هایی هستند که برای کاهش استرس استفاده می‌شوند. این قرص‌ها باعث شل شدن عضلات و همینطور آرامش خاطر خواهند شد.   روانپزشکان از این دارو‌ها برای درمان اختلالاتی مثل اختلال هراس، اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و… کمک می‌گیرند. معروف‌ترین بنزودیازپین‌ها این‌ها هستند:

• آلپرازولام (زاناکس)
• کلردیازپوکساید (لیبریوم)
• کلونازپام (کلونوپین)
• دیازپام (والیوم)
• لورازپام (آتیوان)

با توجه به اینکه مصرف این دارو‌ها می‌تواند باعث افزایش خواب‌آلودگی و البته مشکلات حافظه و تعادل شود، به هیچ عنوان مصرف بلندمدت آن‌ها پیشنهاد نمی‌شود. اصولاً روانپزشکان هم بعد از مدت کوتاهی دستور به قطع مصرف‌شان می‌دهند.

عوارض جانبی بنزودیازپین‌ها

به طور خلاصه مهم‌ترین عوارض این دارو‌ها، این‌ها هستند که اغلب هم از تأثیر آن‌ها بر خواب‌آلودگی و مشکلات حافظه سرچشمه می‌گیرند:

• گیجی
• مشکلات بینایی
• سردرد
• احساس افسردگی

نکته دیگری که در مورد این دارو‌ها وجود دارد این است که گفته می‌شود باید ترک آن‌ها به به مرور شکل بگیرد و ناگهانی اقدام به ترک‌شان نکنید. چراکه احتمال دارد در چنین شرایطی دچار علائم ترک ناخواسته شوید. حتی گفته شده که ترک ناگهانی بنزودیازپین‌ها ممکن است باعث تشنج شود.

2_ بوسپیرون

بوسپیرون که با نام تجاری Buspar در دسترس قرار می‌گیرد، یک دارو برای درمان اضطراب و استرس است. جالب است بدانید هنوز به طور کامل مشخص نشده این دارو چطور کار می‌کند اما احتمالاً تأثیرش بر کاهش استرس را با تغییر در مواد شیمیایی مغز می‌گذارد.  یک نکته مهم در مورد این دارو‌ وجود دارد و آن اینکه احتمال دارد برای مشاهده اثرات آن روی استرس‌تان مجبور باشید چند هفته مصرفش کنید.

عوارض جانبی بوسپیرون

مصرف این دارو می‌تواند با عوارض مختلفی مثل سردرد، حالت تهوع و سرگیجه همراه باشد. همینطور گفته شده که افراد با مصرف این دارو گاها دچار خواب‌های عجیب و البته مشکلات خواب خواهند شد.

3_ SSRI‌ها

SSRI که با عبارت مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین هم شناخته می‌شوند یکی دیگر از دارو‌هایی هستند که ممکن است پزشکان برای کاهش اضطراب تجویز کنند. البته مهم است بدانید که این دارو و چند داروی ادامه مقاله جزو “دارو‌های درمان افسردگی” هستند.

در هر حال SSRI ‌ها باعث می‌شوند سروتونین که در واقع یک انتقال‌دهنده عصبی مهم در مغز است و روی مواردی مثل خواب و حافظه و میل جنسی و البته خلق و خو تأثیر می‌گذارد، افزایش پیدا کرده و به این ترتیب به بهبود استرس کمک می‌کنند.

2 نکته مهم در مورد این دارو‌ها وجود دارد: اول از همه اینکه مصرف آنها اصولاً با دوز کم شروع شده و به مرور زیاد می‌شود. دوم اینکه به طور کلی دارو‌های افسردگی باید چند روز تا چند هفته مصرف شوند تا تأثیراتش را به مرور مشاهده کنید. معروف‌ترین SSRI‌ها این‌ها هستند:

• اسیتالوپرام (Lexapro)
• فلوکستین (پروزاک)
• پاروکستین (پاکسیل)
• سرترالین (Zoloft)

عوارض جانبی SSRI ها

• حالت تهوع
• دهان خشک
• ضعف در عضلات
• اسهال
• سرگیجه
• خواب‌آلودگی
• اختلال در عملکرد جنسی

مواردی که بالاتر از آن‌ها از اسم بردم به عنوان عوارض این دارو‌ها شناخته می‌شوند اما گفته شده بسیاری از افراد تا حدود زیادی می‌توانند این عوارض را تحمل کنند. البته با این‌حال گفته می‌شود اگر بعد از مصرف متوجه شدید یکی یا چند تا از این عوارض بسیار اذیت‌کننده است حتماً باید با پزشک گفتگو کنید.

4_ داروی‌های سه حلقه‌ای

دارو‌های سه حلقه‌ای از جمله داروهای ضد افسردگی هستند که برای درمان اغلب اختلالات هم استفاده می‌شوند. البته اصولاً پزشکان از این دارو‌ها برای درمان اختلال وسواس فکری استفاده نمی‌کنند. در مورد نحوه عملکرد دقیق سه حلقه‌ای‌ها هم اطلاعات کاملی در دسترس نیست اما گفته می‌شود که احتمالاً نحوه کار این دارو‌ها هم مشابه نحوه کار SSRIها باشد. در هر حال مصرف این دارو هم باید از دوز اندک شروع شده و به مرور بیشتر شود. از جمله معروف‌ترین دارو‌های سه حلقه‌ای این‌ها هستند:

• کلومیپرامین (آنافرانیل)
• ایمی پرامین (توفرانیل)

البته مهم است بدانید که با توجه به عوارض زیاد این دارو‌ها در مقابل دارو‌های جدید، کم‌تر از آن‌ها استفاده می‌شود.

عوارض جانبی دارو‌های سه حلقه‌ای

به طور خلاصه عوارض جانبی که تا الان برای این دارو‌ها گزارش شده، این‌ها هستند:

• سرگیجه
• خواب‌آلودگی
• حبس شدن ادرار
• حالت تهوع
• استفراغ
• یبوست
• تاری دید
• و افزایش وزن

5_ MAOI‌ها

MAOI‌ها با عبارت مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز شناخته می‌شوند. از این قرص‌ها برای درمان اختلالاتی مثل اختلال پانیک و همینطور فوبیای اجتماعی کمک گرفته می‌شود. نحوه کار آن‌ها هم به این شکل است که انتقال دهنده‌های عصبی تأثیر‌گذار روی خلق و خوی انسان را افزایش می‌دهند. یک نکته مهم در مورد این دارو‌ها وجود دارد. اینکه سازمان غذا و دارو (FDA) آن‌ها را به عنوان قرص‌های درمان افسردگی تأیید کرده اما هنوز برچسبی به عنوان قرص درمان اضطراب به آن نزده. در هر حال مهم‌ترین این دارو‌ها، این‌ها هستند:

• ایزوکاربوکسازید (مارپلان)
• فنلزین (ناردیل)
• سلژیلین (امسام)
• ترانیل سیپرومین (Parnate)

عوارض جانبی MAOI

در واقع این دارو‌ها هم جزو دارو‌های قدیمی محسوب می‌شوند و اصولاً عوارض جانبی بیشتری از دارو‌های جدید دارند. این‌ها رایج‌ترین عوارض MAOI‌ها هستند:

• خشک شدن دهان
• حالت تهوع
• اسهال
• یبوست
• خواب‌آلودگی
• بی‌خوابی
• سرگیجه

• بیشتر بخوانید: برای کاهش استرس کنکور چه بخوریم؟
• بیشتر بخوانید: دمنوش ضد استرس
• بیشتر بخوانید: عوارض استرس

نکته بسیار مهم: دوستان عزیز دقت کنید، احتمال تداخل دارویی MAOI ‌ها با دارو‌های دیگر بسیار زیاد است و حتی گفته شده این تداخل دارویی ممکن است باعث افزایش شدید فشار خون و عوارض تهدیدکننده شود. از جمله رایج‌ترین دارو‌هایی که ممکن است با این دارو تداخل داشته باشند قرص‌های ضد بارداری، مسکن‌ها، دارو‌های سرماخوردگی و همینطور بعضی مکمل‌های گیاهی هستند.

6_ مسدودکننده‌های بتا

مسدود‌کننده‌های بتا اصولاً به عنوان یک دارو برای درمان بیماری‌های قلبی در نظر گرفته می‌شوند اما خب بعضی‌ پزشکان از آن‌ها به عنوان یک داروی ضد استرس هم کمک می‌گیرند. (البته نه به‌شکل گسترده!) در واقع پزشکان این دارو‌ها را بیشتر برای درمان استرس‌های مقطعی تجویز می‌کنند. مثلاً کاهش علائم اضطراب شما زمانی که قصد سخنرانی در مقابل یک جمع را داشته باشید. معروف‌ترین داروی این دسته، با اسم propranolol (پروپرانولول) شناخته می‌شود.

عوارض جانبی مسدودکننده‌های بتا

• مشکلات خواب
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• خستگی
• سرگیجه
• خواب‌آلودگی
• سردی انگشتان دست یا پا یا هر دو

این‌ها رایج‌ترین عوارض مربوط به این قرص و دارو هستند.

بهترین قرص ضد استرس چیست؟

قطعا بین این‌همه قرص صحبت از بهترین کردن، کار سختی است. مخصوصا که هر کدام از آنها عوارض مختص خودشان را دارند. اما در حال حاضر بنزودیازپین‌ها جزو محبوب‌ترین دسته قرص های ضد استرس هستند. با توجه به اینکه اگر قصد مصرف قرص داشته باشید احتمالا به سراغ این دسته می‌روید، در ادامه به چند سوال رایج در موردشان پاسخ می‌دهم.

چه مدت باید بنزودیازپین‌ها را مصرف کرد؟

همانطور که بالاتر هم گفته شد، مصرف قرص‌های ضد استرس برای طولانی‌مدت توصیه نشده و اغلب مردم صرفا از آن برای مدت کوتاه استفادهی می‌کنند. مثلا در شرایطی مثل شرایط پایین:

• وقتی که قصد خواب دارند و نمی‌توانند اضطراب‌شان را با رویکردهای غیر دارویی کنترل کنند.
• برای کمک به برقراری مجدد الگوهای خواب
• و… .

البته عده کمی از مردم هم ممکن است از بنزودیازپین‌ برای مدت طولانی‌تر، حتی در حد چند سال استفاده کنند. این صرفا در شرایطی است که وضعیت فرد وخیم بوده و پزشک تشخیص بدهد عوارض دارو، نسبت به عوارض مصرف نکردن آن برای فرد، کمتر است! البته در این شرایط پیشنهاد می‌شود به سراغ یک متخصص دیگر هم رفته و از او هم نظر بخواهید.

آیا بنزودیازپین ها اعتیادآور هستند؟

بر اساس گفته وب سایت camh، اگر بنزودیازپین‌ها را فقط برای مدت کوتاهی و نهایتا چند هفته مصرف کنید، خطر اعتیاد به آنها پایین است. اما اگر به طور منظم و بیشتر از چند هفته مصرف‌شان کنید، احتمال اعتیاد به آنها هم بیشتر می‌شود. مخصوصا اگر دوز بالایی از آنها را می‌خورید، بدانید که با خطر بسیار بیشتری روبرو شده‌اید. به جز این اگر قبلا دچار اعتیاد به قرص یا مواد مخدر بوده‌اید، باز احتمال اعتیاد شما به این قرص‌های ضد استرس نسبت به بقیه افراد بیشتر است! پس باید مراقب باشید.

علائم اعتیاد به بنزودیازپین

اگر مدتی است که این بنزودیازپین مصرف می‌کنید و نگرانید که آیا به این داروها معتاد شده‌اید یا نه، بدانید که اینها علائم اعتیاد به بنزودیازپین است:

• علاقه شدید برای مصرف دارو.
• علاقه به مصرف بیش از حد دارو (بیشتر از مقدار تجویز شده.)
• علاقه به مصرف دارو، حتی با آگاهی نسبت به خطرات آن.

دقت کنید، اعتیاد به بنزودیازپین هم می‌تواند بدون وابستگی فیزیکی باشد و هم همراهِ با آن! اگر دچار وابستگی جسمی به دارو شده باشید، که البته الزاما وابستگی جسمی به معنای اعتیاد نیست، ممکن است این 2 علامت را مشاهده کنید:

• تحمل: در این شرایط دیگر دوز مصرفی قبلی دارو، به اندازه قبل برای شما اثربخش نیست و مجبور می‌شوید برای اثرگذاری، دوز آن را بالا ببرید.
• قطع مصرف: ممکن است در زمان قطع مصرف بنزودیازپین، دچار یک‌سری علائم شوید. این علائم بستگی به میزان مصرف و دیگر موارد دارد. در وهله اول احتمالا عائم شامل این موارد خواهد بود: سردرد، بی‌خوابی، اضطراب، تنش، تعریق، مشکل در تمرکز، لرزش، اختلالات حسی، خستگی، ناراحتی معده و از دست دادن اشتها. در درجه دوم ممکن است علائم ترس دارو شدیدتر شده و حتی به چیزهایی مثل بی‌قراری، روان‌آشفتگی (دلیریوم) و تشنج شوید. این علامت‌ها چند روز بعد از قطع شروع شده و احتمالا بین 2 تا 4 هفته یا شاید بیشتر، ادامه پیدا می‌کند.

کلام آخر

خب به انتهای مقاله رسیدیم. در این مقاله با مهم‌ترین و معروف‌ترین دارو‌های ضد استرس آشنا شدیم و عوارض هر کدام را هم بررسی کردیم. در آخر اگر سؤال و نظری در مورد هر بخش از این مقاله یا موضوعات مرتبط دارید، آن را در بخش نظرات مطرح کنید.

منابع:

• camh